Балык Бистәсендә нәрсә «тотарга»?
Кама елгасының уң як ярында, чикләр саны буенча, Балык формасын хәтерләтүче Татарстанның иң тыйнак районы – Балык Бистәсе урнашкан. Кечкенә генә, эре производстволардан һәм монументаль авыл хуҗалыгы предприятиеләреннән башка. Халык саны – 25 меңгә якын, җир – ике мең квадрат километрдан аз гына артык, хәтта район үзәге дә – шәһәр түгел, ә 8 меңнән дә ким булган шәһәр тибындагы бистә.
Балык Бистәсе төбәге – борынгы ханлыклар төбәге. Бу урыннарда әле Казан ханлыгы булган, ә Чаллы ханлыгы Казан ханлыгыннан бер дә калышмаган. Кама ярындагы кечкенә крепостьлы һәм сак каланча булган бистәне XVI гасырда Борис Годунов нигезләргә кушкан. Анда яшәүчеләр «Государева Балык Бистәсе сарае, елга, Кама, яр буенда» авылын атадылар. Алар күбесенчә балык тоту белән яшәгәннәр – патша табынына мәрсин, белуга һәм форель куйганнар. Хәзер Балык бистәсендә мондый затлы балык юк – 70 ел элек Куйбышев сусаклагычы белән юылды.
Районда иң эре балык хуҗалыгы – «Круг» ҖЧҖ, ул балык тоту гына түгел, эшкәртү белән дә эшли. Балык заводы кечкенә түгел, аның еллык товары 160 тоннага якын, ягъни ел дәвамында республикада чыгарылган балыкның өчтән бер өлеше. Тотылган заводның зур өлешен кибетләргә инде әзер рәвештә – нибары 20 төр продукция китерә.
.jpg)
2019 елда «КЛАРИУС» ҖЧҖ – Африка сомын үрчетү заводы төзү эшләре тәмамланган, хәзер җиһазларны монтажлау процессы бара. Игълан ителгән инвестицияләр күләме 15 млн. сум тәшкил итә. Бүгенге көндә проектка 12 млн. инвестиция кертелгән. 7 эш урыны булдыру планлаштырыла. 60000 данә маймыч җибәрелгән, 240 мең сум субсидия алынган. Шулай ук завод территориясендә 2020 елга 2 тоннага кадәр Балык чималын эшкәртү цехын булдыру планлаштырыла, шул исәптән «КЛАРИУС» ҖЧҖ үз җитештергән балыкның 50% ы һәм елга балыкының 50% ы һәм республиканың башка аква-мәдәни хуҗалыкларын китерү планлаштырыла. Әлеге цех «ФИШАГРОПРОДУКТ» авыл хуҗалыгы кулланучылар эшкәртү кооперативы астында эшләячәк.
Белешмә. 2017 елның декабреннән башлап Татарстанда региональ әһәмияттәге «Нерестилище стерляди» дәүләт табигый зоология тыюлыгы эшли, ул ТР Министрлар Кабинеты карары буенча оештырылган. Ул Татарстан Республикасының 8 районы территориясендә урнашкан: Балык Бистәсе, Әгерҗе, Алабуга, Лаеш, Мамадыш, Менделеевск, Тукай һәм Чистай. Тыюлыкның гомуми мәйданы 1750 га, уылдык чәчү урыны территориясендә, сәнәгый балыкчылыкны да кертеп, чөгә популяциясе барлыкка килүгә янаучы теләсә нинди эшчәнлек тыела.
Төп бурыч – Кама сусаклагычына мәрсин токымнарын кайтару. Моның өчен мондый балыклар үстерү заводлары кирәк. Республикада «елга» районнары өчен эшләнгән шундый берничә проект бар, кайберләре инде уңышлы тормышка ашырыла. Әйтик, 2018 елның октябрендә Лаеш районында балыкчылык комплексының беренче чираты ачылды, анда елга 5 миллион чөгә балыгы, миллион форель маймычы һәм 50 тонна мәрсин ите үрчетү планлаштырыла.
Мондый проект Балык Бистәсе районында да бар. Бистәдә мәрсин балыклары җитештерү заводын берничә ел элек төзи башладылар. Ул ел саен 150 тонна балык һәм ике тонна кара уылдык җитештерер дип планлаштырылган иде. Инвесторлар инде 180 миллион сум акча керткән, әмма хәзер проект акча җитмәү сәбәпле катырылган.
«Балык Бистәсе – ул әле балык кына түгел»
2019 елда Рус Әшнәге авыл җирлеге территориясендә «КАЗ «Балык Бистәсе агрофирмасы» ҖЧҖ предприятиесе оештырылган. Җәмгыятьнең төп эшчәнлеге – авыл хуҗалыгы кош-кортын, ә нәкъ менә казларны үрчетү. Агымдагы елда 1000 баш каз үстерелгән. Продукция «Хәләл» маркасы астында эшкәртелгән (кайнар ыслау) рәвешендә дә сатылды. Төзелешнең беренче этабына игълан ителгән инвестицияләр суммасы 6,0 млн. сум тәшкил итә, 2 млн. сум инвестиция кертелгән. 3 эш урыны булдырылган, 5 эш урыны булдыру планлаштырыла.
«Kisher» ҖЧҖ Төркия тәм-томнары җитештерүнең инвестицион проектын гамәлгә ашыру буенча төзү-монтаж эшләре тәмамланып килә – 2020 елның гыйнвар аенда предприятиене ачу планлаштырыла. Монда ук әлеге якорьле резидент белән сәнәгать мәйданчыгы булдырыла. Параллель рәвештә Төркия компанияләре белән монда өстәмә резидентлар җәлеп итү буенча сөйләшүләр алып барыла.
Шулай ук Италия инвесторы белән моцарелла сырларын җитештерү линиясен эшләтеп җибәрү буенча сөйләшүләр бара. Цехны «Kisher» ҖЧҖ җитештерү участогы территориясендә куярга карар кылынды. Игълан ителгән инвестицияләр күләме 35 млн. сум тәшкил итә. 12 эш урыны булдыру планлаштырыла.
Володин Николай Вячеславович КФХ 24 Га мәйданда карлыган үстерү белән шөгыльләнә. 550 мең сумлык продукция сатылган. Плантациянең җитештерү егәрлегенә чыгу 2021 елга планлаштырылган, уңдырышлылык – 100 тоннадан артык. Проектның беренче этабына игълан ителгән инвестицияләр күләме 10 млн. сум тәшкил итте, Хисап датасына 7 млн. сум үзләштерелгән, карлыганны җыеп алу өчен 2,3 млн. сумлык комбайн сатып алынган, 3 эш урыны булдырылган.
Төрек инвесторы – Масловка авылындагы «Гюлер Н.» КФХсы 2019 елда 2 Га авыл хуҗалыгы билгеләнешендәге җирләрдә «Татарстан гектары» проектын гамәлгә ашыра башлады. Бүгенге көндә ябык грунтта яшелчә үстерү өчен 1500 кв. м мәйданлы булачак теплицаның каркасы төзелгән. 15 эш урыны булдыру планлаштырыла.
Район территориясендә «Цифрлы авыл» проекты уңышлы тормышка ашырыла башлады. Әлеге проектны эшләүче тагын бер «Сатучыдан башка кибет» социаль проектын – Мультибокс – ул автономияле һәм автоматлаштырылган бина, ул авылда фермерлар өчен Авыл кибете һәм склад ролен башкара. Мультибокста кулланыла торган технологияләр, шул исәптән ясалма интеллект технологияләре ярдәмендә, анда нинди дә булса персонал, сатучылар кирәк түгел, ә авыл халкыннан сатып алу өчен махсус күнекмәләр, мобиль кушымталар һ. б. таләп ителми.
«Иң яхшы балык - ул казылык»
Карелия һәм Урал түгел, ә «Рус мраморы» бар. Балык Бистәсе районының бер предприятиесе турында бизнес-табышмак та шулай яңгырый алыр иде. «Мрамор» – тау токымы турында түгел, ә агросәнәгать комплексы үстергән һәм сата торган премиум-сегмент ите турында. Проект амбициоз: сугым һәм эшкәртү цехлары булган Күгәрчен авылында югары технологияле җитештерүгә, яхшы маркетинг ярдәме һәм реклама белән, миллиард сум акча кертелгән инде. Балык Бистәсендә ни өчен балык түгел, ә киресенчә, брендны «Ит бистәсе» дип атаганнар.
Параллель рәвештә «Рус мраморы» кече һәм урта бизнеска адресланган проект башлап җибәрде – эре мөгезле терлекләр өчен заманча сугым цехлары төзи. Өч типик вариант уйлап тапканнар, төрле эшмәкәрлек янчыгы өчен: сменага 10-15 башка исәпләнгән мини-сугышчылар, макси – 50 башка кадәр. Өстәвенә, компания терлек чалу цехын төзеп кенә калмый, персоналны да укыта һәм хәтта предприятиене ачу өчен дәүләт субсидияләре алуда да ярдәм итә. Татарстанның башка күп кенә районнарындагы кебек үк, агросекторда терлекчелек өстенлек иткән Балык Бистәсе районы өчен бу бик перспективалы бизнес юнәлеше. Компания төзегән беренче терлек чалу урыны 21 айдан соң үзен аклаган.
«Кулон Агро» ҖЧҖ Авыл хуҗалыгы предприятиесе тарафыннан 2020 елга 500 башка исәпләнгән терлекчелек комплексының өченче чиратын төзү планлаштырыла. Әлеге проектны тормышка ашыру өчен 210,0 млн. сум инвестиция кертү һәм өстәмә рәвештә 30 эш урыны булдыру планлаштырыла.
Киләчәк челтәрен үрү
Балык тоткан арада, хатын-кызлар акча эшләү ысулларын эзләгән. Башта җитен түшкәләрен сатуга ташыйлар, ә 1870 елдан, лен кыйммәтләнгәч, кәшәкәдә түгәрәкләр үрә башлыйлар. Техника таныш булган, аны Төньяк осталарыннан әле берничә гасыр элек үк алганнар. Арзан мамык-кәгазь җепләреннән ясадылар. Әмма бик әйбәт сатылды, һәм түгәрәк эше Балык бистәсенең барлык хатын-кызларын да диярлек эләктереп алды. 1883 елда биредә 250 остаханә исәпләнә.
Һөнәр монда XIX-XX гасырлар чигендә алпавыт Екатерина Донурованың барлыкка килүе белән яңа борылышка чыга. Ул Балык Бистәсе түгәрәкләренең үзенчәлекле инвесторы булды.
Бүген районда бу һөнәрне белүче осталар бар. Алар үзләре өчен үрә, кызларны мәктәп түгәрәкләрендә укыталар һәм Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музеенда үз иҗат җимешләрен сирәк куялар. Алар – Сабантуй, Каравон, Спас ярминкәсе, «Мәдәниятләр мозаикасы», «Кузьминки», «Ай да костюм» фестивальләрендә катнашучылар. Йөз ел элек бу борынгы һәм матур һөнәргә яңа тормыш өрүче Екатерина Донаурова кебек шундый ук инициативалы инвестор табылыр микән?
«Э» хәрефенә туризм
Экотуризм да яхшы булыр иде: Кама һәм күлләрдә балык тоту, фермер хуҗалыкларына бару, көймәләрдә йөзү, матур җирдә йөрү. Өстәвенә, районда «Кыргый ферма»ның үз фишкасы бар.
Ул дүрт ел элек ташландык Степановка авылы территориясендә барлыкка килде, бу Балык Бистәсеннән 70 километр ераклыкта. Инвесторлар бирегә Таулы Алтайдан 17 таплы болан һәм 24 марал алып килгәннәр.
Шулай ук инвестор тарафыннан «Дикая ферма» КФХ ҖЧҖнең туристик кластерын үстерү кысаларында агымдагы елда 100 Га җиргә «Балыкчылар авылы» дигән тагын бер инвестицион проектны проектлау буенча эшләр башланган. Проектның максаты – Карповлар гаиләсенең ясалма тугыз сулыгында балыкны үстерү юлы белән аквакультураны үстерү. Шулай ук ял итү өчен кунак йортлары төзү, киләчәктә туристларны җәлеп итү юлы белән түләүле балык тоту оешмасы да карала. Киләчәктә форель, чөгә һәм карий сомын үстерү өчен 600 кв. м. га исәпләнгән өч комплекс төзү планлаштырыла. Игълан ителгән инвестицияләр күләме 100 млн. сум тәшкил итә. 18 эш урыны булдыру планлаштырыла.
Тулаем алганда, 2019 елда районга 12 инвестор җәлеп ителгән, анда игълан ителгән инвестицияләр күләме 807,2 млн. сум, чынлыкта кертелгән инвестицияләр 192,5 млн. сум тәшкил иткән. Үсеш перспективасы 170 урынга кадәр булган 41 эш урыны булдырылган.
Балык Бистәсе районында 3 факт
1. Балык Бистәсеннән 50 км ераклыкта урнашкан Яңа Арыш авылы – Татарстанның хәзерге Президенты Рөстәм Миңнехановның ватаны. Хәзер авылда 700 гә якын кеше яши.
2. Балык Бистәсе районында Кама аша мөһим күпер урнашкан, ул Россия өчен зур әһәмияткә ия – Алексеевск. Ул – «Казан – Оренбург – Казахстан белән чик» автомобиль юлының бер өлеше һәм «Европа – Көнбатыш Кытай» Евразия транспорт коридоры. Күпернең озынлыгы – 13 967 метр. Халыкта ул «Саескан Тавы авылы янында күпер» дип атала.
3. Балык Бистәсе – тарихи һәм зәркәнчеләр бистәсе. Революциягә кадәр Балык тоту белән шөгыльләнмәгән җирле ир-атлар алтын һәм көмеш балдаклар, серьгалар, беләзекләр һәм чылбырлар ясаганнар. Бу – Идел буе һәм Себер халыкларының кием-салым һәм баш киемнәре бизәге булып хезмәт иткән нәфис эшләнмәләр иде.
Фото: tatmuseum.ru кат komanda-k.ru кат zemli-mik.ru 1 park.tatar. realnoevremya.ru кулланучылар-visitrybnayasloboda